ĐẠO DIỄN VIỆT KIỀU VÀ HÀNH TRÌNH TRỞ VỀ

Trong một ngày gần hè, không phải mùa truyền thống ra rạp của phim Việt Nam, Touch, bộ phim đầu tay của đạo diễn Việt Kiều - Nguyễn Đức Minh đưa người xem “chạm” tới những cảm xúc ngọt ngào nhất, đắng cay nhất và cả man dại, trần trụi nhất trong mỗi con người. Có thể điều đó không có gì mới mẻ với bạn nhưng chỉ khoảng 3 năm trước đây, Việt Nam vốn chỉ có mùa phim Tết thì nay, các phim Việt sẵn sàng ra rạp bất cứ lúc nào với những khung hình chất lượng không thua kém điện ảnh nước ngoài. Đó là cả một sự thay đổi lớn lao mà có dấu ấn không nhỏ của người con xa xứ, những đạo diễn Việt Kiều đã và đang góp phần làm thay đổi bộ mặt của điện ảnh nước nhà.

Đạt giải liên hoan phim quốc tế và rồi… biến mất

Họ không sinh ra hoặc không lớn lên ở Việt Nam, không mang điệu cảm và điệu nghĩ, tư duy sáng tác và nghệ thuật biểu hiện kiểu Việt Nam, nhưng giờ họ đã trở về làm phim về người Việt, cho người Việt xem từ rất lâu rồi. Touch là sản phẩm mới nhất có bàn tay của người Việt đóng vai trò chính khi thực hiện bộ phim. Dù thuộc thế hệ sau nhưng kì thực, tác phẩm của Nguyễn Đức Minh mang dáng dấp của “những đứa con tinh thần” trong thời kì đầu mà các đạo diễn Việt Kiều bắt đầu thể hiện tài năng ở nước nhà.

Thuộc dòng phim độc lập kinh phí thấp và thực hiện tại Los Angeles, Mỹ, Touch bắt đầu gây chú ý từ khi giành giải Phim được khán giả yêu thích nhất tại Liên hoan phim quốc tế người Việt lần thứ năm hồi 2011. Sau đó, phim còn chinh phục được nhiều LHP quốc tế khác tại Mỹ như ở Boston, Santa Rosa. Câu chuyện của Touch được pha trộn giữa hai yếu tố văn hóa, một là truyền thống của Việt Nam, hai là sức ảnh hưởng của môi trường phương Tây tới những người Việt ly hương. Thế nhưng giải thưởng cao không đồng nghĩa với việc doanh thu sẽ cao – đó cũng là gam màu chính của các đạo diễn Việt Kiều trong những ngày đầu hồi hương.

Khoảng 10 năm trước, khi Bộ Văn hóa thông tin cho phép các doanh nghiệp tư nhân bỏ vốn làm phim, điện ảnh nước nhà đã xuất hiện nhiều bộ phim do các đạo diễn Việt Kiều thực hiện và gặt hái không ít thành công. Mùa Len Trâu của Nguyễn Võ Nghiêm Minh đạt 4 giải thưởng ở LHP Quốc Tế, Áo lụa Hà Đông của Lưu Huỳnh giành giải thưởng do khán giả bình chọn tại LHP Pusan (Hàn Quốc) hay Hạt Mưa Rơi Ba Lâu của Đoàn Minh Phượng được bầu là Phim khối ASEAN hay nhất tại LHP quốc tế Bangkok,… Nhưng một sự thật là, dù được khẳng định tại các liên hoan phim quốc tế, các phim này lai có một số phận đáng buồn khi không thu hút được nhiều khán giả đến rạp tại Việt Nam.

Một cảnh trong phim Mùa Len Trâu

Với thế mạnh được đào tạo bài bản, kết nối chặt chẽ với công nghiệp điện ảnh quốc tế, chuyên nghiệp về kĩ thuật và công nghệ, đồng bộ trong ê-kip từ nhà sản xuất đến quay phim, diễn viên, các phim thời kì này đã đem đến những thước phim đẹp cả về nội dung lẫn hình thức. Trong tiết tấu tương đối chậm, Mùa len trâu là hình ảnh người nông dân từ đầu thế kỷ 20 chìm ngập trong những mảng trắng, mảng xám của màu bùn, màu nước, màu trời giữa mênh mông đồng ruộng mùa nước nổi. Trong Áo lụa Hà Đông lại là câu chuyện về một gia đình lao động chìm trong bóng tối của đói nghèo và khói lửa chiến tranh nhưng lại tỏa sáng chất thơ của tình người với hình ảnh mang nét đẹp truyền thống là chiếc áo lụa Hà Đông được các nhân vật trân trọng cất giữ như báu vật. Có thể nói rằng các đạo diễn Việt Kiều đã mang một hình ảnh Việt Nam mới mẻ hơn đến với khán giả quốc tế, nhưng kì lạ thay, những phim như thế lại không thể “thắng” ở thị trường Việt Nam, nơi mà thị hiếu của khán giả vẫn còn là một bí ẩn lúc bấy giờ, và nó khiến nhiều đạo diễn Việt Kiều phải chấp nhận thất bại ngay trên “sân nhà” của mình.

Phim Áo Lụa Hà Đông

Những bước khó khăn, đầy trở ngại

Thật không dễ để lý giải cho quyết định trở về Việt nam và làm phim Việt của những đạo diễn Việt Kiều chỉ bằng con mắt hời hợt của người ngoài cuộc. Đành rằng thị trường điện ảnh trong nước đang từng bước phát triển và khá màu mỡ, nhưng việc rời bỏ môi trường làm phim chuyên nghiệp để lập nghiệm ở một môi trường không lạ nhưng cũng không quen, đối mặt với vô vàn khó khăn cũng là một quyết định khá liều lĩnh của cá đạo diễn trở về từ nước ngoài.

Đạo diễn Victor Vũ

Có một thực tế là thủ tục xin giấy phép làm phim trong nước còn khá nhiêu khê. Hầu hết các đạo diễn trở về từ nước ngoài phải thông qua các đơn vị làm dịch vụ trong nước, qua các “cò” và chi phí có khi lên đến vài nghìn USD đối với một phim ngắn. Bên cạnh đó, kinh phí của các hãng phim tư nhân trong nước cũng eo hẹp mà thông thường đối với những ai mang danh “Việt Kiều”, chi phí lo cho cá thiết bị, thuê mướn diễn viên bị đội lên nhiều so với các đạo diễn trong nước. Còn chuyện phê bình, khen- chê thì các đạo diễn Việt Kiều cũng vẫn thường chịu sức ép cao hơn từ chính sự kỳ vọng mang đến những thứ mới mẻ nhưng phải gần gũi, chuyên nghiệp nhưng cũng không được quá đà.

Đạo diễn Charlie Nguyễn

Đặc biệt, đối với những đạo diễn mà tài năng cũng như kinh nghiệm của họ đã được khẳng định ở môi trường làm phim quốc tế, thì việc trở về quê nhà cống hiến lại càng liều lĩnh hơn. Như đạo diễn Lê Văn Kiệt được đánh giá là sinh viên xuất sắc của ngành điện ảnh truyền hình tại đại học California (Mỹ), đạt giải phim ngắn xuất sắc với phim The silence và gây tiếng vang lớn với phim Bụi đời. Hay như Charlie Nguyễn đã từng là đạo diễn thường trực cho trung tâm Vân Sơn tại hải ngoại, Vitor Vũ từng góp tay trong phần kỹ xảo trong các siêu phẩm như X-Men, Spiderman… thì những cái tên trên khi trở về nước luôn phải mang trên mình một áp lực vô hình mang tên: lợi nhuận trong bối cảnh điện ảnh Việt Nam chỉ mong phim công chiếu được “hòa vốn” chứ đừng nói đến “lời”.

Những bước tiến cho cả thị trường điện ảnh trong nước

Sau những bước đầu vừa vui vừa ảm đạm đó, những cái tên như Charlie Nguyễn, Victor Vũ, Lê Văn Kiệt, Trần Anh Hùng,… lần lượt xuất hiện và mang đến những điều mới mẻ, khả quan hơn cho điện ảnh nước nhà. Những sản phẩm điện ảnh mang màu sắc tươi mới của họ mạnh mẽ đến độ nó đã trờ thành một trong bốn dòng phim chính của điện ảnh trong nước và góp phần phá bỏ tình trạng “đóng băng” các rạp chiếu phim từ cuối những năm 90 của thế kỷ 20.

Quan tâm nhiều hơn đến thị hiếu xem phim của khán giả Việt Nam, với các lợi thế như đã nêu, chăm chút hơn vào việc xử lý hậu kỳ, kịch bản được đầu tư mang tính khúc chiết, có bố cục rõ ràng, các đạo diễn Việt Kiều đã thực sự tạo nên những sự thay đổi không ngờ ở phòng vé.

Đầu tiên, ta phải nói đến sự không ngừng đa dạng các thể thoại cho phim Việt ở rạp, từ phim tâm lý tình cảm, hành động, kinh dị đến hài hước, cổ trang,… Với Dòng Máu Anh Hùng, ta mê mẩn và hồi hộp trong từng pha võ thuật, hành động đẹp mắt. Ta cười nghiêng ngả và cùng cả rạp vỗ tay trong những chi tiết gây cười pha chất hollywood khi xem Cô Dâu Đại Chiến hay tán thưởng vai diễn chị Hội của Thái Hòa trong Để Mai Tính. Ta mãn nhãn với cảnh núi sông như tranh như họa từ những thắng cảnh trong nước, làm nền cho một câu chuyện lịch sử về một con người đã trở thành huyền thoại- Nguyễn Trãi trong Thiên Mệnh Anh Hùng. Ta xót lòng với số phận người lao động Việt Nam trong Touch, hiểu và cảm nhận sâu hơn, xa hơn những động chạm da thịt là sự đồng điệu trong tâm hồn giữa hai con người, hai số phận chứ không hề dung tục, khiêu dâm.

Giờ đây, với sự đóng góp của các đạo diễn Việt Kiều, phim Việt không chỉ xuất hiện trong mùa Tết với nội dung “hài là chính” nhằm giải trí ngày đầu năm mà các rạp chiếu phim vẫn có thể chật ních khách đến xem trong những thời điểm bình thường nhất. Sự thay đổi kinh ngạc đó không thể không nhắc đến sự mạnh dạn trong vai trò tiên phong của các hãng phim tư nhân mà các đạo diễn Việt Kiều là đầu tàu trong các tác phẩm đạt doanh thu bạc tỷ đó.

Và chặng đường dài phía trước…

Mặt dù gây sốt tại phòng vé, đạt doan thu lên đến hàng chục tỷ, phim do các đạo diễn Việt Kiều thực hiện vẫn còn nhiều khuyết điểm do sự lệch pha về văn hóa trong nhiều lời thoại, nhiều tình tiết, mục đích giữa doanh thu và nghệ thuật đôi khi còn chưa được cân bằng. Một Vitor Vũ với những bộ phim doanh thu bạc tỷ từ trước cũng chỉ dám đưa một chút “nghệ thuật” và lịch sử vào Thiên Mệnh Anh Hùng, chứ không dám chuyên chính làm phim lịch sử vì điện ảnh Việt Nam vốn đã có nhiều bài học thảm bại về doanh thu cho dòng phim chính thống. Một Charlie Nguyễn những tưởng đã quen thuộc với thị trường Việt Nam cũng chỉ dám làm phim hài hài như Cưới Ngay Kẻo Lỡ để đảm bảo sự an toàn về doanh thu. Đó có lẽ cũng là diện mạo, phong cách chung của những đạo diễn Việt Kiều trong giai đoạn này, làm hài lòng các ông chủ và khẳng định chỗ đứng, còn giải thưởng, giá trị nghệ thuật sẽ là câu chuyện… của tương lai.

Tuy nhiên, công bằng mà nói, những nỗ lực của các đạo diễn Việt Kiều rõ ràng đã thổi một làn gió mới vào điện ảnh Việt Nam, tạo nên một thị trường điện ảnh sôi động, nơi các nhà đầu tư có thể kiếm lời từ một lĩnh vực tưởng chừng như còn ngủ vùi và khán giả là người được lợi nhất khi liên tục được xem những sản phẩm có chất lượng mang dấu ấn Việt Nam. Điện ảnh Việt Nam đang trên đà phát triển từng ngày, với sự tham gia của những người con xa xứ, cộng với bản sắc của một nền văn hóa lâu đời, chúng ta có quyền hy vọng trong tương lai, phim Việt Nam sẽ có thể “bằng vai bằng lứa” với các nền điện ảnh lớn trên thế giới. Ngày mà phim Việt có những chuyển biến, dao động tinh vi trong ảm xúc của phim Hàn, những cốt truyện kịch tính, những pha hành động đẹp mắt như phim Trung Quốc, những cảnh quay hoành tráng, kỹ xảo tuyệt vời như phim Mỹ có lẽ cũng không còn xa nữa…