Sách Chiếc Thìa Biến Mất

Chiếc thìa biến mất - Những giai thoại về sự Điên loạn, Tình yêu, Lịch sử thế giới từ Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học

Các nguyên tố hóa học đến từ đâu? Trong suốt nhiều thế kỷ, các nhà khoa học vẫn luôn cho rằng chúng chẳng đến từ đâu cả. Có rất nhiều lý thuyết siêu hình tranh cãi về việc ai (hoặc Đấng Sáng Tạo nào) tạo ra vũ trụ và tại sao, nhưng tất cả đều đồng thuận rằng mọi nguyên tố đã tồn tại kể từ khi vũ trụ sinh ra. Chúng vô thủy vô chung, trường tồn cùng thời gian và thi gan cùng tuế nguyệt. Các lý thuyết mới hơn (như thuyết Vụ Nổ Lớn vào những năm 1930) đã áp dụng quan điểm này. Điểm cực nhỏ ấy tồn tại từ 14 tỷ năm trước, chứa đựng tất cả vật chất trong vũ trụ và mọi thứ ta thấy ngày nay đều xuất phát từ đó. Chúng chưa mang hình dạng của vương miện kim cương, lon thiếc hay lá nhôm mà tồn tại dưới dạng các nguyên tử. (Một nhà khoa học tính toán rằng phải mất mười phút để Vụ nổ Lớn tạo ra toàn bộ vật chất đã biết, rồi dí dỏm nói: “Nấu các nguyên tố còn nhanh hơn là nấu thịt vịt và khoai tây nướng.”) Đó lại là một quan điểm theo lẽ thường: lịch sử thiên văn bền vững của các nguyên tố.

Vài thập kỷ sau, lý thuyết đó bắt đầu gây tranh cãi. Năm 1939*, các nhà khoa học Đức và Mỹ đã chứng minh rằng Mặt Trời và các ngôi sao khác tự gia nhiệt bằng cách hợp hạch hydro thành heli, giải phóng nguồn năng lượng khổng lồ, bất chấp kích thước cực nhỏ của nguyên tử. Một số nhà khoa học đồng ý rằng dân số hydro và heli có thay đổi (dù rất ít), nhưng không có bằng chứng nào cho thấy dân số của các nguyên tố khác thay đổi cả. Khi kính thiên văn ngày càng được cải thiện, nhiều khúc mắc cũng xuất hiện theo. Về lý thuyết, Vụ nổ Lớn phải giảiphóng các nguyên tố đồng đều theo mọi hướng. Nhưng dữ liệu đã chứng minh rằng hầu hết các ngôi sao trẻ chỉ chứa hydro và heli, còn các ngôi sao già hơn lại chứa hàng tá nguyên tố. Thêm vào đó, các nguyên tố cực kỳ kém bền như tecneti không xuất hiện trên Trái Đất nhưng lại tồn tại trong một số “ngôi sao đặc biệt về mặt hóa học”. Phải có thứ gì đó đang liên tục tạo ra các nguyên tố mỗi ngày.

Chúng ta cần bảng tuần hoàn để đào sâu nghiên cứu những điều thú vị của tạo hóa, như vụ nổ siêu tân tinh và sự sống từ cacbon. Như sử gia khoa học Eric Scerri viết: “Ngoài hydro và heli, mọi nguyên tố khác chỉ chiếm 0,04% vũ trụ. Chiếu theo quan điểm này thì bảng tuần hoàn dường như chẳng có ý nghĩa gì đáng kể. Nhưng sự thật là chúng ta vẫn sống trên Trái Đất… nơi mà trữ lượng tương đối của các nguyên tố khá khác nhau.”

Quan điểm trên là đúng, dù nó không thi vị bằng cách nói của nhà vật lý thiên văn quá cố Carl Sagan. Nếu không có “lò hợp hạch” mà B²FH mô tả để “rèn” nên các nguyên tố như cacbon, oxy, nitơ và không có vụ nổ siêu tân tinh để gieo mầm những nơi hiếu khách như Trái Đất, thì sự sống sẽ không bao giờ hình thành. Như Sagan đã nói một cách đầy trìu mến: “Chúng ta đều sinh ra từ bụi sao.”

Kean đã mở ra một chiếc túi thần kỳ của bảng tuần hoàn với đầy rẫy những trò ảo thuật bất ngờ và mê hoặc, chẳng hạn biến những chất nặng như chì thành vàng... Với cách lồng ghép giai thoại của Oliver Sacks và khả năng tiếp cận đại chúng của Malcolm Gladwell, Kean khiến ngay cả những khái niệm trừu tượng nhất cũng có thể đến được với các nhà khoa học nghiệp dư. Khiếu hài hước của ông mang đến sự thích thú đặc biệt...  Kean thành công trong việc đưa ra những sự thật phũ phàng về cả con người và hóa học, đằng sau những hiện tượng đáng kinhngạc.

Bất cứ ai cũng sẽ thu thập được kiến thức mới và những điều thú vị từ cuốn sách này.

Một số đánh giá:

“Không thể cưỡng lại... Chiếc Thìa Biến Mất vén bức màn của lịch sử, của sự đam mê điên dại và của những phút kịch tính cao trào trong cuộc sống của chúng ta… Ông thổi mãnh lực vào khoa học khiến bạn không ngừng háo hức lật mở những trang sách để xem những gì đang chờ đợi...  Cuốn sách của Kean thật thú vị và tràn đầy năng lượng, bạn sẽ muốn chia sẻ với ai đó về các mẩu chuyện trong đó. Nhưng phép màu nằm ở cách mà Kean giúp bạn thấy, trải nghiệm và đánh giá thế giới một cách khác biệt, với một cảm giác thực sự kỳ diệu và niềm vui khám phá, mà từng nguyên tố ở đó đều vô cùng mãnh liệt. - Caroline Leavitt, Boston Globe

“Tràn đầy năng lượng... Kean biến Chiếc thìa biến mất thành cuộc diễu hành không ngừng nghỉ của những câu chuyện khoa học sống động...” — Janet Maslin, New York Times

“Thực sự xuất sắc... Tôi không biết ca ngợi Chiếc thìa biến mất bao nhiêu cho đủ... Những câu chuyện liên quan đến các nguyên tố và thí nghiệm để kiểm tra các giả thuyết cực kỳ lôi cuốn... Bạn hãy đọc và cảm nhận.” — Jon Carroll, San Francisco Chronicle

“Sam Kean miêu tả bảng tuần hoàn bằng cách sử dụng một dàn nhân vật với các câu chuyện minh họa cho tương tác của con người với thế giới vật chất. Bằng cách đan xen các câu chuyện vào các chủ đề riêng ở mỗi chương, ông đã mô tả toàn bộ bảng tuần hoàn không chừa một góc nào. Độc giả nào cũng sẽ học được điều gì đó...” — Philip Ball, Nature

“Một cái nhìn mới mẻ về các nguyên tố tạo nên thế giới... Cuốn sách có nhiều giai thoại về tính ứng dụng của các nguyên tố cũng như về các nhà khoa học đã khám phá ra chúng. Đề cập đến mọi nguyên tố trong bảng tuần hoàn, Kean đã đem đến những sự thật thú vị và sửng sốt về các khối tạo nên vũ trụ.” — Daily Beast

Về tác giả:

Sam Kean đã dành nhiều năm thu thập thủy ngân từ các nhiệt kế vỡ khi còn là một đứa trẻ. Ông hiện là một cây viết khoa học ở Washington DC. Các tác phẩm của ông xuất hiện trên New York Times Megazine, Mental Floss, Slate, Air & Space/Smithsonian và New Scientist. Ông đã được nhắc đến trong các chương trình All Things Considered và On Point của National Public Radio.